LƏNKƏRAN: Əbdür-Rəhman əs-Səədi. Quran Təfsiri

SALAM HÖRMƏTLİ AZƏRBAYCAN OXUCUSU!

Mən bu gündən (28.01.2011-ci il) başlayaraq Gmail.com-da yaratdığım bir sıra bloqlarımda ALLAHIN izni və himayəsi altında tərcümə edib, nəşrini həyata keçirtdiyim Şərəfli Quran Təfsirinin birinci cildini inşallah hissə-hissə və ardıcıllıqla çap etməyə başlayayıram. Bunu etməkdə məqsədim nəşr olunmuş kitabın bütün arzu edən oxucular tərəfindən əldə edilə bilməməsi ilə bağlıdır.
Əlbəttə, burda digər kiçik bir niyyətim isə, marağı olan insanlarımızın bloqlarımla tanış olmalarını arzu etməyimdən irəli gəlmişdir. Bloqlarda, bu Təfsirdən başqa, yalnız müəllifliyi, əsasən, mənə aid olmayan mövzularla bağlı materiallar verilmişdir. Təfsirlə yanaşı, maraqlananlar həmin mövzulara da diqqət yetirə, bloqun daimi oxucusu ola və öz istənilən rəy, tənqid və mülahizələrini yazıb mənə göndərə bilərlər.

"LƏNKƏRAN" adlı bu bloqumda Quran Təfsirinin ilk hissəsini (Kitabın başlanğıcından) verirəm. Təfsirin ardı, qeyd etdiyim kimi, digər bloqlarda müvafiq qaydada onların elektron ünvanları göstərilməklə yerləşdiriləcək.

Aşağıdakı ünvanda növbəti hissəni, inşallah, oxuya bilərsiniz. F.S.

http://dsx-oder.blogspot.com/

Əbdürrəhman bin Nasir

əs-Səədi

MÜQƏDDƏS QURAN

TƏFSİRİ

SƏXAVƏTLİ VƏ MƏRHƏMƏTLİ

ALLAHDAN GƏLƏN ASANLAŞDIRMA

Tərcüməçi

Fərahim Süleyman oğlu Qurbanov

I cild

BAKI - 2008

Mob. 634.38.78

e-mail: odersalafi@gmail.com

Bu tərcüməni,

Müqəddəs Allah yoluna

dəvət vasitəsi kimi,

Onun dininə

həsr edirəm!

FƏRAHİM

əs-Səədi, Əbdürrəhman ibn Nasir

Müqəddəs Quranın Təfsiri, “Səxavətli və Mərhəmətli Allahdan gələn asanlaşdırma”. VIII cilddə, I c. /Əbdürrəhman ibn Nasir əs-Səədi; Azərbaycan dilinə tərc. F.S.Qurbanov. – Bakı: 2008. – 637 s.

Annotasiya:

Şeyx Əbdürrəhman ibn Nasir əs-Səədinin (Allah ona rəhmət etsin) “Səxavətli və Mərhəmətli Allahdan gələn asanlaşdırma” adlı əsəri Müqəddəs Quranın geniş yayılmış və İslam milləti tərəfindən çox yaxşı qəbul edilmiş dərin elmi təfsirlərindən biridir. Bu əsər çox sadə dildə yazılmışdır və ona görə geniş oxucu kütləsi üçün asan başa düşüləndir.

Bu təfsir, Müqəddəs Quran ayələrinin bəhs etdiyi bütün mövzular üzrə ensiklopedik şərh kimi qəbul edilə bilər. Müəllif ayələri açıqlayarkən, ilk növbədə, Müqəddəs Qurana, sonra Muhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s.) səhih hədislərinə, daha sonra isə onun səhabələrinin (Allah onlardan razı olsun) hədislərdən çıxartdıqları rəyə istinad etmişdir.

ƏSƏRƏ AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI DİNİ QURUMLARLA İŞ ÜZRƏ DÖVLƏT KOMİTƏSİ TƏRƏFİNDƏN NƏŞR OLUNMASI ÜÇÜN İCAZƏ VERİLMİŞDİR: (DK-66/Q saylı, 07 iyul 2008-ci il tarixli məktub) .

Əbdürrəhman ibn Nasir əs-Səədinin “Müqəddəs Quranın Təfsiri” əsərinin Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş birinci cildindən ibarət olan bu kitabın nəşr hüququ Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunları ilə mühafizə olunur. Onu yenidən istənilən formada nəşr etmək hüququ ancaq tərcümənin müəllifi Fərahim Süleyman oğlu Qurbanova məxsusdur!

TƏRCÜMƏÇİNİN ÖN SÖZÜ

Həmd olsun Allaha, aləmlərin Rəbbinə! Hikmətlərinin bənzərsizliyi ağıllara qalib gələn, dəlillərinin ecazkarlığı məfkurələri heyran qoyan, möhtəşəm sənətinin xarüqəladə özəllikləri inkarçı kafirlərə üzrxahlıq etməyə imkan yeri qoymayan, ayələri bəşəriyyətə “Allahdan başqa heç bir tanrı yoxdur” müjdəsi verən Müqəddəs Allaha həmd olsun! O Allah ki, Onun Özünə bərabər ola bilən nə bir tayı, nə də Ona bənzəyə biləcək bir oxşarı və nə də Ona köməkçi ola biləcək şəriki var! Onun nə övladı, nə valideyni, nə zövcəsi, nə də misli var! O, hər şeyi qəhr edən ilahi gücü ilə müstəbidləri qəddini əyməyə Məcburedəndir! O, Əzəməti və Qüdrəti qarşısında zalım və qəddar padşahların zəlil günə düşdüyü, heybəti qarşısında bütün fironların vahimə içində səcdəyə qapıldığı, xəlq etdiklərinin hamısının, öz istəklərindən asılı olmayaraq Ona itaət etdikləri Tək Allahdır! Əziz və Cəlil Allah bu barədə belə buyurur: “Göylərdə və yerdə olan məxluqlar da, onların kölgələri də səhər-axşam istər-istəməz Allaha səcdə edir” (Rəd, 13/15).

Uca Allahın bəşəriyyətə bəxş etdiyi ən böyük nemətlərindən biri Quran və onu Allahın Özünün mühafizə etməsidir. Allahın Peyğəmbəri Muhəmmədin (s.ə.s.) milləti üçün hazırladığı və onu şərəfləndirdiyi ən əhəmiyyətli fəzilətlərindən biri də Peyğəmbərə (s.ə.s.) nazil etdiyi Vəhyi – Quranı qoruması və himayəsi altına götürməsidir. Qüdrətli Allah Quranı müsəlmanların Peyğəmbərinin (s.ə.s.) həqiqi peyğəmbər olmasına bir dəlil etmiş, ona (s.ə.s.) verdiyi üstünlüyü açıq şəkildə bildirərək, onu təkzibolunmaz dəlilə çevirmişdir. Böyük Allah bu Quran ilə Öz Elçisini (s.ə.s.) yalançı və iftiraçılardan fərqləndirmiş və bunun sayəsində möminləri də inkarçı kafirlərdən və müşriklərdən, Ona şərik qoşanlardan qabarıq şəkildə ayırmışdır. Müdrik Allah Quranı nazil etmişdir ki, yer üzündə yaşayan bütün cinlər və insanlar bir yerə toplaşıb səy etsələr də, onun bənzərini, əsla yaza bilməzlər. Sonsuz Lütf Sahibi Allah Quranı möminlər üçün qaranlıqları nurlandıran bir günəş, şübhələri yoxa çıxardan bir aydınlıq, azğınlığa aparan yollarda həqiqəti göstərən bir rəhbər, qurtuluşa və hidayət yoluna yönəldən bir bələdçi etmişdir. Həmçinin, Mərhəmətli Allah Özünün bir ayəsində belə buyurur: “Allah, Onun rizasını arayan şəxsləri bu Kitabla əmin-amanlıq yollarına yönəldir, onları Öz izni ilə zülmətlərdən nura çıxarır və düz yola yönəldir” (Maidə, 5/16). Bəsirətli Allah heç vaxt yatmayan gözləri ilə Quranı qoruyub gözləyir, onu dağıdılmaz qalası ilə əhatə edir. Zamanın, qərinələrin keçməsi ilə o əsrarəngiz qalanın sütunları möhkəmliyini itirməz, qüdrət əlamətləri yoxa çıxmaz. Allahın və Onun Elçisinin (s.ə.s.) ehkamlarına riayət edənlər heç vaxt doğru yoldan sapmazlar.

Müqəddəs Quran möminlərin mübahisəyə düşdükləri anda ona sığındıqları, müsibətə uğradıqları vaxtda içinə çəkilib qorunduqları istehkam, şeytanın vəsvəsəsinə qarşı müdafiə olunduqları qaladır. Şərəfli Quran möminlərin baş əydikləri yeganə hakim və müraciət etdikləri ən qəti hökmdür. Möminlər öz arzuları ilə Müqəddəs Qurana möhkəm sarılır və bununla özlərini təhlükələrdən xilas etmiş olurlar.

Ey Allahım! Sən məni Quranın aydın və mütəşabeh, halal və haram, ümumi və xüsusi, yığcam və təfərrüatlı, nəsx və mənsux, asan və çətin ayələrinin təfsirini gözəl tərzdə ana dilimizə çevirməyə müvəffəq et və bu şəxsi təşəbbüsümü uğurla sona çatdırmağı mənə nəsib et! Allahın Son Elçisi və Peyğəmbəri Muhəmmədə, ailəsinə və səhabələrinə salat və salam olsun!

Ey Allahın qulları! Allah sizə rəhm etsin! Bilin ki, öyrənilməsi üçün səy göstərilməyə layiq olan və mənimsənilməsi ilə məqsədə çatılan, əldə edilməsi ilə insana Allahın razılığını qazandıran şey Qurandır. Onu oxuyan çoxlu xəzinələr əldə edər və böyük mükafatlara sahib olar. O, elə bir Kitabdır ki: “Nə önündən, nə də arxasından batil ona girişə bilməz. O, Müdrik, Tərifəlayiq Allah tərəfindən nazil edilmişdir” (Fussilat, 41/42).

Möhtərəm oxucu!

Bu ön sözümdə sizə deyiləsi bir sıra düşüncələrimi yığcam çatdırmaq fikrindəyəm. İlk öncə görkəmli İslam alimi və mütəfəkkiri, Quranın yüksək istedada malik təfsirçisi Şeyx Əbdürrəhman əs-Səədinin ilk dəfə olaraq Azərbaycan dilinə tərcümə etməyə cəsarət göstərdiyim bu əsərinin, çevrilən dildəki bir sıra xüsusiyyətlərini nəzərinizə çatdırmaq yerinə düşərdi. Bunun səbəbi həmin əsəri ərəbcədən rus dilinə tərcümə etmiş mütərcim haqqında oxucu kütləsinə məlumat vermək və onun ərəb dilinə bələd olmayan müsəlmanlar üçün necə böyük və tərifəlayiq bir iş gördüyünü nəzərə çatdırmaqdır.

İlahiyyatçı Elmir Rəfail oğlu Quliyev Şeyx Əbdürrəhman əs-Səədinin bu əsərini rus dilinə tərcümə etməzdən əvvəl, özünün qeyd etdiyi kimi, həmin dilə əvvəlcə Müqəddəs Quranı tərcümə etməli olmuşdur. Bu gün rus dilində mövcud olan Quranın bütün məna tərcümələri arasında həmyerlimizin işini ən uğurlu və ən mükəmməl hesab etmək olar. Məhz belə bir Quran tərcüməsi hörmətli E. Quliyevə bu ecazkar təfsirin tərcümə edilməsi üçün geniş imkanlar yaratmışdır.

Elm aləmində çox təriflənən bu qiymətli təfsiri bir çox digər təfsirlərdən fərqləndirən cəhət, onun bir sıra özünəməxsus məziyyətlərinin olmasıdır. Bu xüsusiyyətlərin bəziləri əsərin müxtəlif nəşrlərinə alimlər tərəfindən yazılmış müqəddimələrində göstərilmişdir. Bunlardan bəzilərini mən Azərbaycan dilinə tərcümə etdiyim bu əsərə əlavə etmişəm. Xülasə halında demək olar ki, bu təfsirin aşağıdakı özəl xüsusiyyətləri onu digər təfsirlərdən fərqləndirir:

Şeyx əs-Səədi təfsirində Quranın nazil edilməsi məqsədilə əlaqəsi olmayan lazımsız söz təhlillərinə, şəriət hüququ üzrə mübahisəli məsələlərə və fəlsəfəçiliyə yol verilməmişdir;

əlinizdəki Təfsir bir sıra təfsirlərin xilas ola bilmədiyi İsrail əfsanələrindən[1] nümunələr əxz etməmişdir;

o, nə oxucunu bezikdirici dərəcədə uzun, nə də məqsədi tam çatdıra bilməyəcək dərəcədə qısa deyildir;

təfsir bir çox elmi, əxlaqi və tərbiyə səciyyəsi daşıyan faydalara malikdir;

bu Təfsirdə Şeyx əs-Səədi xüsusilə peyğəmbərlərin Quran hekayətlərindən çox əhəmiyyətli, hikmətli və həyatda rəhbər tutulması vacib olan nəticələr çıxarmışdır;

hər şeydən daha əhəmiyyətli olan odur ki, bu Təfsir, bidətə və fəlsəfəçiliyə aludə olmuş kəlamçıların hər cür pozğun təhriflərindən uzaqdır.

Şeyx əs-Səədi (Allah ona rəhmət etsin) uluhiyyət tövhidi, rububiyyət və sifət tövhidi üzrə və bütün digər əqidə məsələlərində Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) kəramətli Sünnəsinə sadiq olan yaxın zaman alimlərindən biridir. Bir sözlə desək, bu Təfsir, İslam əqidəsi haqqında istinad edilməsinə layiq və lazım olan bir əsərdir.

Onu da deyim ki, bu məşhur təfsirin Azərbaycan dilinə tərcüməsi zəruriyyətdən doğmuşdur. İyirminci əsrin 90-cı illərinin əvvəlində Azərbaycan xalqı ilk dəfə olaraq müasir ana dilimizdə Uca Allahın Müqəddəs Quranı ilə böyük alimlərimiz Ziya Bünyadov və Vasim Məmmədəliyevin sanballı tərcüməsi sayəsində tanış olublar. Sonrakı illərdə bu tərcümə bir sıra təshihlərlə dəfələrlə nəşr olunaraq oxuculara təqdim edilmişdir. Müqəddəs Quranın daha bir sıra digər şəxslər tərəfindən edilmiş tərcümələri də nəşr olunmuşdur. Sevindirici haldır ki, son illərdə yüksək dini təhsil almış gənc islamşünaslar da bu çox mühüm bir sahədə Allahın dininə və xalqımıza öz töhfələrini verməyə təşəbbüs göstərirlər.

Məhz bu özəlliklər imkan verdi ki, dinimizin əsas Kitabının geniş və asanlaşdırılmış şərhini də müsəlman oxucularımıza və İslam dəyərləri ilə maraqlanan digər insanlarımıza Azərbaycan dilində çatdıraq.

Buna görə Şeyx Əbdürrəhman əs-Səədinin “Səxavətli və Mərhəmətli Allahdan gələn asanlaşdırma” adlı Quran təfsiri olan sanballı çoxcildlik əsərini dilimizə tərcümə etmək mənə görə mümkünləşmişdir. Təbii ki, çətinlikləri asanlaşdıran təkcə Allahdır. Həmd olsun Allaha, aləmlərin Rəbbinə!

Əziz və möhtərəm oxucu!

Müqəddəs Quranın təfsirini sizə Azərbaycan dilində tam anlaşıqlı şəkildə çatdırmasını, bizi uğur yoluna yönəltməsini və bu kitabı həm bu dünyamız və həm də Axirətimiz üçün faydalı etməsini Müdrik və Qüdrətli Allahdan rica edirəm.

Uca Allahın qullarına bəxş etdiyi ən böyük nemətlərindən biri də fikri ifadə və izah etmə qabiliyyətidir. Allahdan arzum budur ki, bu tərcüməni gözəl və aydın oxunaqlı şəkildə insanlarımızla qovuşdurması üçün mənə kömək olsun.

Mərhəmətli Allah, öz fikrini düzgün ifadə etmək qabiliyyəti baxımından, qullarını bir-birindən fərqli yaratmışdır. Mərhəmət Sahibi, bu barədə buyurur: “...birinizi digərinizin fövqünə dərəcə - dərəcə qaldıran Odur...” (Ənam, 6/165). Vahhab Allahın möhtərəm şeyx Əbdürrəhman əs-Səədiyə gözəl istedad və qabiliyyət bəxş etməsi sayəsində görkəmli təfsir alimi Quranın bu şərhini son dərəcə aydın formada yazmışdır. Onu orijinaldan deyil, ikinci dildən tərcümə etmək böyük məsuliyyət və mən deyərdim ki, cəsarət tələb edirdi. Bu keyfiyyətlərin az da olsa bir qismini mənə əta etməsi üçün Alim və Mərhəmətli Allaha dönə-dönə dua etmiş və Onun lütfkarlığına bel bağlayaraq tərcüməyə böyük həvəslə başlamışam və qısa müddət ərzində əsərin ilk cild həcmində hissəsi Onun sayəsində ərsəyə gətirilmişdir.

İnsanı ucaldan Allah Müqəddəs Quranda güclü ifadə bəxş etdiyi şəxslərin dilsiz və acizlərdən üstün olduğunu bildirərək: “Onlar zinət içində böyüdülən və çəkişmə zamanı aydın danışa bilməyənlərdir...” (Zuxruf, 43/18) deyə, sonuncuları səciyyələndirir. Əbdürrəhman əs-Səədi məhz Allahın üstün tutduğu və yüksək qabiliyyət bəxş etdiyi insanlardandır. Onun təfsirini ərəbcədən məharətlə tərcümə etmiş E. Quliyevin tərcüməsini Azərbaycan dilində ifadə edərkən kifayət qədər çətinliklərlə və hələ dilçiliyimizdə sabitləşməmiş, dini ədəbiyyat istilahlarının tam alışılmamış tərəfləri ilə rastlaşmalı oldum. Bunlar, əsasən, ilk növbədə Hərşeyiəhatəedən Allahın ad və sifətlərinin dilimizdə hamının başa düşə biləcəyi formada verilməsi ilə bağlı idi. Oxucuların diqqətindən, ehtimal ki, yayınmayacaq belə yeni söz və ifadələr, ola da bilsin ki, hamıya eyni təsiri bağışlamayacaq və bəzən isə, lap qeyri-adi görünəcək. Lakin tərcüməçinin ana dilinə ilk dəfə çevrilən bu cür monumental əsərlərdə yeni sözlər işlətməyə məcbur olması, məncə, təbii bir haldır, elmi-təcrübi baxımdan özünü müəyyən dərəcədə doğruldur. Yeni termin və istilahlar süni söz quruculuğu metodu ilə deyil, Allahın ərəb dilində Onun Özü tərəfindən bəyan edilən kəlamlarından irəli gələn və Azərbaycan dilinə gətirilməsi vacib olan tələbatdan doğmuşdur. Bu ön sözümdə də həmin nadir ifadələrdən işlədilmişdir. Bundan başqa, öncədən qeyd etdiyim kimi, şeyx Əbdürrəhman əs-Səədinin bu təfsirinin tərcüməsinin gerçəkləşdirilməsi bir sıra obyektiv səbəblərlə əlaqədar idi. Belə ki, bu əsərin Azərbaycan dilinə tərcüməsi, onun əsasını təşkil edən Quranın özünün ana dilimizə edilən tərcüməsi ilə bilavasitə bağlıydı və Təfsiri tərcümə etmək üçün, ilk növbədə, qarşımızda Quranın dilimizdə mövcud olan tərcüməsinin onun fundamental prinsipləri ilə üst-üstə düşməsi problemi dayanırdı. Fərqlərin dərinliyinə varmadan, demək yerinə düşür ki, ərəbcədən Azərbaycan dilinə həyata keçirilən həm əvvəlki Quran tərcümələrində bir sıra təshihlərin edilməsi və həm də yeni nəşrlərin və tərcümələrin işıq üzü görməsi və bəzi cüzi hallarda isə mənim, Allahın rizası ilə, E. Quliyevin rus dilinə tərcümə etdiyi “Müqəddəs Qurandan” («Священный Коран», Mədinə nəşri, Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı, 1423-cü hicri ili) bəzi fraqmentləri sərbəst tərcümə etməyim bir sıra çətinliklərin aradan qalxmasını şərtləndirdi və Təfsirin tərcüməsinə yol açdı. Allah Hərşeyibiləndir, Onun icazəsi olmadan heç nə baş vermir. Gerçəkləşən hər şey Onun hökmünə əsaslanır.

Təfsirin rus dilindəki mətnindən (А.Саади, «Толкование священного Корана», М. «Умма», 2 cilddə[2], 2006) etdiyim tərcümə, onun quruluşunun və məzmununun tamlığı baxımından, heç bir dəyişikliyə uğradılmamış, ixtisara yol verilməmiş və əsas mətn olduğu kimi tərcümə edilmişdir. Tərcümənin gedişində paralel olaraq Türkiyədə türk dilində nəşr olunmuş “Səədi Təfsiri” əsərindən (Abdurrahman b. Nasir es-Sadi, “Tefsirus-Sadi”, Quraba, 2006, 5 cilddə) də istifadə edilmişdir. Bu xüsusiyyətlər orijinalın tərcümə edilmiş dildə asan anlaşılmasını təmin edən özəlliklərdəndir. Digər bir səciyyəvi hal kimi, (bunu çox əhəmiyyətli hesab edirəm) Təfsirin rus dilinə tərcüməsi zamanı İslam dininə xas olan və bütün İslam və qərb ölkələrində, demək olar ki, eynilə (tərcümə edilmədən) istifadə edilən bir sıra ərəb İslam ibarələrinin, rus dilindəki tərcümədə sərbəst qarşılığı verildiyi halda, mən onları, Allahın rizası ilə, dilimizdəki ənənəvi formalarında işlətməyi məqsədəuyğun saymışam.

Bundan əlavə, yuxarıda qeyd etdiyim kimi, Təfsirin rus dilindəki mətni tərcümə edilərkən türk mətnindən də lazımınca yararlanmışam ki, bu da əsərin orijinalına yaxınlığı daha da artırmışdır. Tərcümə etdiyim rus dilindəki mətndə terminologiya ilə bağlı bir sıra digər özəlliklər mövcud idi ki, mən, Allahın yardımı ilə, onları, qeyd etdiyim kimi, öz fərdi üslubuma müvafiq olaraq, artıq gerçəkləşdirmişəm və əziz oxucularımıza təqdim edirəm.

Sonuncu qeydim Təfsirdə Müqəddəs Allahın adlarının yazılışı ilə əlaqədardır. Əzəmətli və Müdrik Allahın adı şəxs əvəzlikləri ilə ifadə olunduqda böyük hərflərlə yazılır. İslam Peyğəmbərinin (s.ə.s.) “Allahın Elçisi” adı və yazılışda ancaq Allahın son elçisinin nəzərdə tutulduğu şərəfli “Peyğəmbər” adı da böyük hərflə yazılır. Lakin Muhəmməd Peyğəmbərin adının (s.ə.s.) şəxs əvəzlikləri ilə ifadə olunması böyük hərflərlə işarə edilməmişdir.

Görkəmli alimlərimiz Z. Bünyadovun və V. Məmmədəliyevin Quranın tərcüməsindəki ad və sifətlərin yazılışı ilə onların Təfsirin Azərbaycan dilində verdiyim mətnindəki yazılışları arasında müəyyən forma fərqləri mövcuddur ki, bunlar, mənim Müdrik Allahın ad və sifətlərinin Ana dilimizdə xüsusi olaraq sabitləşdirilməsi təşəbbüsü ilə bağlıdır. Bunun oxucuların nəzərinə çatdırılmasının səbəbi, bu sahədə müxtəlif yanaşmaların və adlandırılmaların geniş istifadə edilməsidir ki, onlara bu önsözümdə aydınlıq gətirməyi vacib sayıram.

Möhtərəm oxucu!

Hər bir əsərdə nəzərdən qaçan müəyyən nöqsanların olması mümkündür. Təkcə Müdrik Allahın Kitabı nöqsansızdır. Odur ki, bu tərcümədə hər hansı bir gözəçarpan və əhəmiyyət kəsb edən xəta ilə rastlaşsanız, acizanə xahiş edirəm ki, nöqsanlar barədə, zəhmət də olsa, növbəti nəşrlərdə nəzərə alınması üçün mənim elektron poçtuma yazıb xəbər verəsiniz.

Lütfkar Allahdan bu tərcüməmi Öz xatiri üçün və qullarına, onların xeyri üçün, sevdirməsini arzu edirəm!

FƏRAHİM SÜLEYMAN OĞLU

QURBANOV

Mob. 634.38.78

e-mail: odersalafi@gmail.com

[1] İsrail əfsanələri – qədim İsrail qaynaqlarından götürülmüş yazılı və ya şifahi rəvayət edilən hadisə və hekayətlərdir. İsrail Quranda öz əksini tapmış on iki yəhudi nəslinin atası olan Yəqub peyğəmbərin (əleyhissalamın) adı və ya ləqəbidir. Yəhudilər bəni-İsrail (İsrail oğulları) kimi tanınırlar. İbranicə olan “İsrail” sözü “isra” (“qul”) və “İl” (Allah) sözlərinin birləşməsindən törəmişdir və “Allahın qulu” mənasını ifadə edir. Bəzi təfsirlərə salınmış “İsrail əfsanələri” adlandırılan hekayətlər, bu sözün lüğəvi mənasının nəyə dəlalət etməsindən və, ümumiyyətlə, yəhudi, xristian və digər dinlərə məxsus mədəniyyət izləri kimi, yaxşı və ya pis məqsədlə uydurulmasından asılı olmayaraq, Allahın Elçisi Muhəmmədə (s.ə.s.) və onun səhabələrinə və onlardan sonrakı nəsillərə aid edilən hər cür xəbərlərdən ibarətdir. Bu əfsanələri təkcə yəhudi mədəniyyətinin qalıqları kimi ifadə etmək yanlış olardı Qeydlər “Şamil İslam Ensiklopediyasından (Türkiyə Respublikası internet nəşri) əxz edilmişdir. Tərc. F.S.

[2] Rus dilində iki irihəcmli cilddə olan əsər türk dilində beş cildə yerləşmişdir. Ehtimal edirəm ki, Azərbaycan dilində B5 formatında 6 və ya 7 cild həcmində olacaq inşallah! Tərc. F.S.

HÖRMƏTLİ OXUCULARA TƏFSİRİN ƏRƏB VƏ BAŞQA DİLLƏRDƏKİ NƏŞRLƏRİNƏ YAZILMIŞ RƏY VƏ TƏQDİMATLARI DA SİZƏ ÇATDIRMAĞI MƏSLƏHƏT BİLİRƏM. F.S.

Şeyx Muhəmməd b. Saleh əl-Useyminin

TƏQDİMATI

Həmd təkcə Allaha məxsusdur. Peyğəmbərimiz Muhəmmədə, ailəsinə, səhabələrinə və Qiyamət gününədək yaxşılıqda onların ardıyca gedənlərə salavat və salam olsun!

Daha sonra, dəyərli şeyximiz Əbdürrəhman b. Nasir əs-Səədinin (Allah ona rəhmət etsin) “Teysirul-Kərimur-Rəhman fi Təfsiri Kəlamul-Mənnan” adlı əsəri özünə xas bir çox xüsusiyyətlərinə görə Quran təfsirlərinin ən yaxşılarından biri hesab edilir.

Bu Təfsir aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir:

onun yazılmasında müəllif hər kəsin başa düşə biləcəyi asan və aydın ifadələrdən istifadə etmişdir;

oxucunun fikrini yayındıran və vaxtını aparan, düşüncə üçün heç bir faydası olmayan lüzumsuz uzadılmalardan və əlavələrdən çəkinilmişdir;

xatırlanmasına ehtiyac duyulan əsaslı ziddiyyətlərdən başqa, digər ixtilaflı məsələlərə toxunulmamışdır. Kitabın bu xüsusiyyəti oxucunun fikrini müəyyən bir məsələ üzərində cəmləşdirməyə imkan verir;

sifətlərlə bağlı ayələrdə Allahın hökmləri ilə ziddiyyət təşkil edən təhrif və yozmalardan qaçınaraq, sələfin yoluna əsaslanılmışdır;

ayələrin nişan verdiyi fayda və hökmlərdən çıxarılan nəticələrə dair incəliklər barədə; xüsusilə, bu özəllik “Sad” surəsindəki Davud (ə) və Süleyman (ə.) hekayətlərində və “Maidə” surəsində dəstəmaz alınması ilə bağlı ayədə daha bariz şəkildə özünü göstərir. Müəllif bu ayədən əlli hökm çıxarmışdır;

bu əsər təfsir və gözəl əxlaqa dair təlim-tərbiyə vasitəsidir. Bu, “Əraf” surəsinin “Sən bağışlama yolunu tut, yaxşı iş görməyi əmr et və cahillərdən üz döndər” (Əraf, 7/199) ayəsinin təfsirində aydın görünür.

Məhz bu özəlliklərinə görə, Quranın təfsiri kitabını almaq istəyən hər kəsə öz kitabxanasında bu qiymətli təfsir üçün yer ayırmasını tövsiyə edirəm.

Uca Allahdan bu kitabın müəllifinə və onu oxuyanlara yararlı olmasını arzu edirəm. Həqiqətən, O, Çoxsəxavətli və bərəkət Sahibidir. Muhəmməd Peyğəmbərə, ailəsinə, səhabələrinə və Qiyamətə qədər onların ardıyca gedənlərə salavat və salam olsun!

Muhəmməd əs-Saleh əl-Useymin

15 ramazan 1416-cı hicri ili

Abdullah b. Əbdüləziz b. Aqil əl-Aqilin

MÜQƏDDİMƏSİ

Bismilləhirrəhmanirrəhim!

Həmd Allaha məxsusdur!

Sonra, Şeyx Səd b. Fəvvaz əs-Sumeyl yanıma gələrək, böyük alim, şeyximiz Əbdürrəhman b. Nasir əs-Səədinin (Allah ona rəhmət etsin) Təfsirindən bəzi nümunələr gətirdi.

Bu əsərin təshih edilmiş əlyazmasını əldə etdikdən sonra, onu yenidən nəşr etdirmək istəyini bildirdi.

Əsərin orijinalını tədqiq edib ən düzgün, müəllifin yazdığı xüsusiyyətləri aşkar etməyi, hədislərin nömrəsi və ilk rəvayətçilərinin üzə çıxarılmasını da nəzərə alaraq, nöqsanlı ola biləcək halları və həm də daha əvvəlki nəşrlərdə gözdən qaçmış çatışmazlıqları aradan qaldıracağına söz verdi.

Mən də bu mübarək təşəbbüsünə görə ona təşəkkürümü bildirib uğur qazanması üçün dua etdim.

Şübhəsiz ki, Uca Allah bu təfsirin müsəlmanlar tərəfindən qəbulunu təmin etmişdir.

Bu təfsir Ərəbistanın Müqəddəs Quran radiosu ilə hər gün iki dəfə yayımlanır, məscidlərdə camaata oxunur və alimlərin elmi silsilələrində tədris edilir. Bu təfsir dəfələrlə nəşr edilməsinə baxmayaraq, təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, xətalardan və tədqiqatçıların artırmalarından xilas olmamışdır.

Bu kitab təfsirlərin ən faydalısı və ifadələrinin asanlığı ilə, ən yaxşı başa düşülənidir.

Bu təfsir aydın mənalarla ifadə edilmiş, anlaşılması çətinlikdən və İsrail əfsanələrindən[1] uzaq, düzgün danışmaq və həqiqəti söyləmək baxımından müşkül olana toxunmayan və ixtilaflardan bəhs etməyən bir kitabdır. Bu kitabın göstərilənlərdən daha əhəmiyyətli olan bir xüsusiyyəti də, onun sifət ayələrini sələfin metodu əsasında, yozumdan uzaq formada şərh etməsidir. Bütün bunlara, bəhs edilən çıxarılmış nəticələrə və digər mənbələrə müraciət edilmədən, ayədə olan faydaların yerindəcə xatırlanması, növbəti bir özəllik kimi ayrıca olaraq əlavə edilir.

Bu əsərin gözəl əxlaqdan, Peyğəmbərin (s.ə.s.) şəriət qaydalarından xəbər verməsi özü-özlüyündə qənaətbəxş bir məsələdir. Bütün bunlar asan və aydın sözlərlə ifadə edilmişdir. Bu kitab hər kəsin anlaya biləcəyi bir səviyyədə olduğuna görə elm öyrənmək istəyənlərin istifadə edəcəyi bir mənbədir. Şübhəsiz ki, bu, yaradılması çətin, başa düşülməsi isə asan olan bir kitabdır. Uzun zaman idi ki, bu kitabın tərcümə edilməsini, xüsusilə də ingilis dilinə çevrilməsini arzu edirdim və buna görə Allaha dua etdim. Ümid etmək olar ki, Allah bu kitabı oralarda faydalı edər.

Bu əsər İslam dini ilə tanışlığın çox təsirli bir vasitəsidir.

Müvəffəqiyyət Allahdandır!

Abdullah b. Əbdüləziz əl-Aqil

[1] 1Nli sətiraltı qeydə bax. F.S.

Şeyx Bəkir b. Abdullah Əbu Zeydin

MÜQƏDDİMƏSİ

Mərhəmətli və Rəhmli Allahın adı ilə

Həmd təkcə Allaha məxsusdur! Peyğəmbərlərin sonuncusuna, ailəsinə, səhabələrinə və onların yolu ilə gedən və Sünnəsinə sarılanlara salavat və salam olsun!

Sonra, burada yazdığım nə müqəddimə, nə də təqdimatdır. Təkcə tərif və xeyrə işarə edən bir yazıdır.

Bu hadisə barəsində təəssüratımı oxucularla bölüşmək istəyirəm.

Təxminən hicri 1380-cı illərdə bəzi xeyirxah insanların Şeyx Əbdürrəhman b. Nasir əs-Səədinin[1] (Allah ona rəhmət etsin) 8 cilddən ibarət “Teysirul-Kərimur-Rəhman fi təfsiri Kəlamil-Mənnan” adlı təfsirini tövsiyə etdiklərini eşidirdim. Çünki bu təfsir digərlərindən aşağıdakı xüsusiyyətlərinə görə seçilməkdə idi:

Bu kitab, etimad göstərilən və onda sələflərin yolu əks olunan bir əsərdir. O, səhih bir əsərin və doğru-düzgün anlayışın qısa xülasəsini asanlıqla özündə əks etdirir.

Bu kitab alimlər üçün xatırladan və elmə yeni gələnlər üçün isə öyrədəndir.

Daha sonra digər alimlərin və elm öyrənən tələbələrin də məhz bu kitabı xüsusi olaraq tövsiyə etdiklərini eşitdim.

Şeyx Əbdürrəhmanın oğlu Abdullah (1405-ci h. v.) mənə atasının bu əsərlərini hədiyyə etmişdi:

Teysirul-Lətifil-Mənnan fi Xülasəti Təfsiril-Quran;

əl-Qəvaidul-Hisan li-Təfsirul-Quran;

Fəvaidu Mustənbata min qissati Yusuf əleyhissalam.

Bu üç kitabı oxudum və sətirlərində bu təfsirə yönəltmələr tapdım. Müxtəlif vaxtlarda bu təfsirdən istifadə edirdim. 1418-ci ildə bir qrup dəyərli alimin hazırladığı “ət-Təfsirul-Müyəssər” adlı kitabın Mədinədə olan Mushafuş-Şərif Kral Fəhd Nəşriyyat Cəmiyyətinin çap etdiyi nüsxəsinin son araşdırmalarını apardığım vaxtlarda, bəhs edilən təfsirin İbn Cərir ət-Təbəri (310-cu h. v.) və əs-Səədinin təfsirlərinə çox böyük etimadla yanaşdığını gördüm. Bundan sonra Səədinin təfsirinə rəğbətim və istəyim daha da artdı.

Səədinin digər məziyyətlərindən biri də onun İbn Teymiyyə və İbn Qeyyimə (Allah onlara rəhmət etsin) xüsusi münasibət bəsləməsi və kitabını onlardan əxz etdiyi faydalı seçmələrlə bəzəməsi idi.

Səədi ayələrdən məharətlə nəticələr çıxararaq kitabını asanlaşdırıb bizə təqdim etmişdir.

Məsələn, “Bəqərə” surəsinin “Deyin: “Biz Allaha, bizə nazil olana...iman gətirdik...” (136-cı) ayəsi[2] və “Maidə”surəsində keçən dəstəmazla bağlı 6-cı ayə[3] dediyimizə ən gözəl nümunədir.

Xüsusilə peyğəmbərlər haqqında hekayətlərin sonunda qiymətli və faydalı nəticələr çıxarmışdır... Əhzab surəsinin bir ayəsində[4] bu incə və lətif mövzuya belə toxunulmuşdur: “Onlardan bir dəstə demişdi: “Ey Yəsrib əhli! (Mədinənilər);

Din qardaşlığını və İslam bağını atıb millətçilik çığır-bağırı salmaq cahillik əlamətlərindəndir.

Mən belə faydalı nəticələr çıxaran başqa birisini hələ görməmişəm. Bu ayə, milliyyətçiliyin İslama aid olmadığını bildirən daha üç ayəni də ehtiva edir.

Dərin biliyi və bu sahədəki yetərli imkanlara malik olmasından bəhs etdikdən sonra, onun gözəl həyat tərzinə nəzər salaq. Onun tərcümeyi-halında nümunəvi olması, itaətətkarlığı, xeyirxahlığı və yaxşılığı, doğruçu və sağlam düşüncəli olması üzə çıxır. Onun tərcümeyi-halında əksini tapmamış bir hadisə:

Məkkə xəzinələrindən olan Siddiqə kitabxanasının sahibi Şeyx Əbdürrəhim Sadiq əl-Məkkinin (1408-ci h. v.) mənə izah etdiyinə görə, o, Şeyx Səədinin namaz qılmasının şahidi olmuş, onun xuşusunu və Allaha bağlılığını bildirən şeylər görmüşdür. Alimlər Şeyx Muhəmməd Həmid əl-Faqinin də (1379-cu h. v.) Əhməd Şakir (1377-ci h. v.) haqqında da belə dediyini rəvayət edirlər:

“Namazı tam xuşu içində, Allaha müti halda Əhməd Şakir kimi qılan bir adam görməmişəm”.

Biz də bu böyük müfəssir alimin Şeyxülislam İbn Teymiyyənin (Allah ona rəhmət etsin) bu sözünə uyğun əvəzini almasını diləyirik:

“Lədunni elminə[5] gəlincə, şübhəsiz ki, Uca Allah təqva sahibi olan vəlilərinin və saleh qullarının qəlblərini, xoşlanmadığı şeylərdən təmizlənmələri və sevdiyi şeylərə riayət etmələrinə görə, başqalarının qəlblərini açmadığı bir tərzdə açar.

Bu isə, Əlinin (Allah ondan razı olsun) dediyi: “...Allahın Kitabı barədə quluna verdiyi anlayış istisna olmaqla...” və bu əsərdə olduğu kimidir: “Bildiyinə əməl edən insana, Uca Allah bilmədiyinin elmini də verir”.

Quranda bu məsələyə bir çox ayələrdə toxunulmuşdur. Belə ki, Allah buyurur:

“...Əgər onlar özlərinə verilən öyüd - nəsihətlərə əməl etsəydilər, əlbəttə, bu, onlar üçün daha xeyirli və daha mükəmməl olardı ...və onları doğru yola yönəldərdik” (Nisa, 4/66,68).

Ayrıca olaraq Uca Allah Onun əmrlərini yerinə yetirənləri doğru yola yönəldəcəyini bildirərərk belə buyurur:

“Allah Onun razılığını axtaran şəxsləri bu Kitabla əmin-amanlıq yollarına yönəldir, onları Öz izni ilə zülmətlərdən nura çıxarır və düz yola yönəldir” (Maidə, 5/16).

“Doğru yolla gedənlərə gəldikdə isə, Allah onlara hidayətini artırar və onları təqvalı olmağa müvəffəq edər” (Muhəmməd, 47/17).

“...Onlar Rəbbinə iman gətirmiş gənclər idi. Biz də onların hidayətini artırdıq” (Kəhf, 18/13).

“Bu Quran insanlar üçün açıq-aydın bir dəlil, qəti inananlar üçün isə doğru yolu göstərən rəhbər və mərhəmətdir” (Casiyə, 45/20).

“...Bunlar Rəbbinizdən gələn aşkar dəlillər, iman gətirən bir camaat üçün doğru yolu göstərən rəhbərlik və mərhəmətdir” (Əraf, 7/203) ... (əl-Fətava, 13/245).”[6]

Bu təfsir haqqında yazımı qələmə alarkən yadıma Şeyx Əbdürrəhman əd-Dəvsəridən (1399-cu h. v.): “Təfsirçidə axtarılan ən əhəmiyyətli şərt nədir?” – deyə soruşulduqda, dediyi: “Qəlbi Quranla rahatlıq tapandır” kimi verdiyi cavabı düşdü.

Mən, Şeyx Səədidə də bu şərtin olmuş olduğuna inanıram və həqiqətən onun dilindən belə mənali çeşmələr axmışdır. Bu isə Allahın fəzilətindəndir.

Allah ona əvəzini versin!

Beləliklə, deyilmişdir ki: “Quranın mənasını təkcə təmiz qəlblilər anlaya bilərlər. O qəlblər isə təqva sahiblərinin qəlbidir” (Bax: əl-Fətava, 13/245).

Uca Allah Nəcdli alim Səədiyə bu sahədə ilk əsər yazanlardan olmasına görə xeyirlər versin. Mən Nəcdli alimlər arasında Quranı bu gözəllikdə tam təfsir edən daha bir başqasını tanımıram.

Həqiqətən də, Uca Allah bu təfsirin müsəlmanlar arasında qəbul edilməsini və yer üzünün hər tərəfinə yayılıb dəfələrlə nəşr edilməsini nəsib etdi.

Kitabın bəzi nəşrləri:

1. Misir Sələfiyyə mətbəəsi çapı. Kitabın bir hissəsi içindəki çatışmazlıqlarla birlikdə Şeyxin yaşadığı dövrdə nəşr edilmiş, qalanı isə vəfatından sonra tamamlanmışdir.

O zamanın mətbəə və nəşriyyat şərtləri çərçivəsində bu nəşrdə bəzi kəlmələr və cümlələr çıxarılmış və nöqsanlar yaranmışdır.

2. Muhəmməd Zuhri ən-Nəccarın tədqiqatı ilə Riyad Səədiyyə çapı. Bu şəxs nəşri kitaba aid olmayan əlavələrlə korlamışdır. Onun ardıyca tələbəsi yazdığı “Kəşfus-sitar an telfigi və talikin-Nəccar” adlı kitabında onu tənqid etmişdir.

3. Birinci və ikinci əsas götürülərək çap edilən nəşrlər.

4. Daha sonra düzəlişlər verilərək Nəccarın əlavələrindən təmizlənmiş nəşrlər çap edilməyə başlandı.

5. Əlimizdə olan bu nəşr iki xüsusiyyətilə önə çıxır. Birincisi, edilmiş yanlışlıqların və nöqsanların təshih edilib düzəldilməsi.

İkincisi isə, Nəccarın əlavələrindən təmizlənərək və iki əlyazması tutuşdurularaq, başlıqlara ayrılmış mövzular və faydalar mündərəcatı yaradılmışdır. Bu nəşrin əsas götürülməsi və qardaşlarımız tərəfindən müəyyən edilən düzəliş və mülahizələr naşirlərə təqdim edilməlidir ki, növbəti çaplarda nəzərə alınıb düzəldilsin.

Bacarıq Allahdandır!

Şeyx Bəkir b. Abdullah Əbu Zeyd

8 şəvval 1421-ci hicri ili

[1] Hicri 1376-cl ildə vəfat etmişdir. F.S.

[2] Ayənin şərhi - “Bu və buna bənzər ayələr, insanların iman gətirməli olduqları nə varsa, hamısını əhatə edir. Bilmək lazımdır ki, iman gətirmək dedikdə, əsas dini baxışlarda əqidə möhkəmliyi nəzərdə tutulur ki, bu da ruhun və bədənin etdiyi əməllərlə təsdiq olunur. Bu ifadədən belə anlamaq olar ki, iman, imanın bir hissəsi və nəticələrinin biri olan saleh əməllərin hamısını özündə birləşdirir. Əgər iman Quran ayələrində ayrıca xatırlanırsa, o həmişə İslamı və saleh əməlləri bildirir, əgər təkcə İslam qeyd olunursa, onda o, həmişə imanı və əməlisaleh nəzər nöqtələrini əks etdirir. Əgər onlar ikisi birlikdə yad edilirsə, onda iman adı altında qəlbdə olan əqidə, İslam adı altında isə, açıq şəkildə həyata keçirilən saleh əməllər nəzərdə tutulur. Eyni şeyi imanın saleh əməllərlə yanaşı xatırlandığı ayələr haqqında da demək mümkündür”. Tərc. F.S.

[3] Bu ayənin şərhi də yuxarıdakı (Bəqərə, 2/136) kimi böyük məharət və bacarıqla verildiyi üçün, onu burada göstərməyi lazım bilmədim. Tərc. F.S.

[4] Şeyx Əbu Zeydin dəqiqləşdirmədiyi bu ayə Əhzab surəsinin 13-cü ayəsidir. Tərc. F.S.

[5] Qeybə aid elmlərdən biridir. Tərc. F.S.

[6] Burada İbn Teymiyyədən gətirilən sitat sona yetir. Tərc. F.S.

MÜƏLLİFİN TƏRCÜMEYİ-HALI

(Bir tələbənin qələmindən)

Müəllifin adı əş-Şeyx Əbu Abdullah Əbdürrəhman b. Nasir b. Abdullah b. Nasir Ali Səədidir, Təmim qəbiləsindəndir. Əl-Qasım bölgəsinin şəhərlərindən biri olan Uneyzə şəhərində 12 Muhərrəm 1307-ci hicri tarixində dünyaya gəlmişdir. Onun cəmisi dörd yaşı olanda anası vəfat etmiş, üç ildən sonra isə atası dünyasını dəyişmişdi. Uşaq yetim böyümüş, lakin mükəmməl tərbiyə almışdı. Onun kəskin ağlı və biliklər əldə etməyə olan böyük arzusu ətrafdakıların diqqətini cəlb etmişdi. Atasının ölümündən sonra, o, Quranı öyrənməyə və onu əzbərləməyə başladı. On bir yaşında olarkən, o artıq Quranı bütövlüklə gözəl tərzdə əzbər bilirdi. O, doğma şəhərinin alimlərindən şəriət elmlərini öyrənir və Uneyzəyə gələn şəxslərin mühazirələrinə gedirdi. Öz səyləri sayəsində hər bir şəriət elmini yaxşıca mənimsəməyi bacardı və onun iyirmi üç yaşı tamam olanda o, şəriət elmlərini başqalarına tədris etməyə başladı. Buna baxmayaraq, o, biliklərini dərinləşdirməkdən əl çəkmir və vaxtını boş keçirmirdi. Hicri 1350-ci ilədək o, artıq öz şəhərinin görkəmli alimlərindən biri olmağa nail olmuşdu, gənc tələbələr isə ancaq onun şagirdləri sırasına düşməyə can atırdılar.

Müəllifin müəllimlərindən bəziləri

İlk dəfə ona Müqəddəs Quranı öyrədən müəllimi şeyx İbrahim b. Həməd b. Casir olmuşdur. Əbu Abdullah müəlliminin Muhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s.) hədislərini gözəl bilməsindən həmişə vəcdə gəlir və onun təqvalılığından və habelə yoxsullara göstərdiyi məhəbbətindən və rəhmdilliyindən tez-tez danışardı. O, xatırlayırdı ki, bir dəfə soyuq qış günlərinin birində şeyxin yanına bir kasıb gəlmişdi. Həmin gün müəllimin əynində iki köynəyi vardı və onlardan birini çıxarıb, həmin şəxsə hədiyyə etdi, baxmayaraq ki, özü varlı adam deyildi, o köynəyə özünün də ehtiyacı var idi. Allah ona rəhmət etsin!

Əbu Abdullahın digər müəllimi, ona İslam fiqhini, ərəb dilini və digər elmləri öyrətmiş şeyx Muhəmməd b. Əbdülkərim əş-Şibal idi. Uneyzə şəhərinin sabiq hakimi şeyx Salih b. Osman ona tövhiddən, Quran təfsirindən, fiqhin əsasları və qanunlarından və həmçinin ərəb dilindən dərs demişdi. Öz biliklərinin ən çoxunu məhz ondan əldə etmişdi və o ölənə qədər, onu getdiyi bütün yerlərdə müşayiət edərdi.

Bunlarla yanaşı o, şeyxlər Abdullah b. Ayidin, Səəbə əl-Kuveycirinin, Əli əs-Sənaninin və Əli ən-Nasir Əbu Vadayın yanında da təhsilini artırmışdır. Sonuncu ona hədis elmini, altı əsas hədis toplusunu və bir çox digər hədislıri öyrətmiş və onu müvafiq şəhadətnamələrlə təltif etmişdi.

Onun müəllimləri arasında məşhur alim Muhəmməd b. Əbdüləziz əl-Muhəmməd əl-Məəni də olmuşdur ki, o, ona Uneyzədə dərs demişdir. Şeyx Muhəmməd əş-Şənqıti onun doğma şəhərinə gəldikdə isə, o, onun Quranın şərhinə, hədis və terminologiyası haqqında elmə və həmçinin ərəb dilinin qrammatikasına və morfologiyasına həsr olunmuş mühazirələrində iştirak etmişdir.

Onun xoşxasiyyətliliyi haqqında

Əbu Abdullah çoxsaylı gözəl keyfiyyətlərə malikdi və olduqca təvazökar adamdı. O, uşaqlar və qocalarla, varlılar və kasıblarla rəftarında özünü çox sadə aparardı. O, vaxtının bir hissəsini onunla söhbət etmək istəyənlərə sərf edərdi və bu söhbətlər isə həmişə dini səciyyə daşıyardı. O, dini və ictimai məsələləri müzakirə etməyi sevərdi və qonaqları onun söhbətlərindən və xütbələrindən özləri üçün faydalı nəticələr çıxarardılar. Hətta onun adicə söhbətləri belə çox vaxt dini məclislərə çevrilərdi. O, müxtəlif insanlarla ümumi dil tapmağı bacarardı və həmişə söhbətləri üçün elə mövzular seçərdi ki, onlar müsahiblərinə həm bu həyatda və həm də Axirət həyatı üçün fayda gətirə bilərdi. Adamlar ona bir mübahisəni həll etmək üçün müraciət etdikdə, o, elə bir ədalətli qərar çıxarardı ki, hər iki tərəfi razı salardı.

Şeyxin kasıblara, ehtiyacı olanlara və imkansız müsafirlərə rəhmi gələrdi və öz imkanları daxilində onlara kömək əlini uzadardı. Münasib şərait yarandıqda, o, xeyirxahlıq etmək istəyən insanları ehtiyacı olanlara yardım göstərməyə çağırardı. O, həqiqətən namuslu, saf qəlbli, təmiz və başladığı hər hansı bir işi vicdanla yerinə yetirən bir insandı. Onu haqlı olaraq ən savadlı və ən ağıllı insanlardan biri sayırdılar. O, öz əlaçı tələbələrinin təfəkkürünü itiləşdirməkdən ötrü onların arasında tez-tez müzakirələr aparardı və hətta dini mətnləri yaxşı əzbərləyənlər üçün mükafat təyin edərdi.

O, tələbələrinin sonrakı dövr üçün təlimini davam etdirməkdən ötrü zəruri olan faydalı kitabları seçərkən onların özləri ilə tez-tez məsləhətləşərdi. Həm də bu zaman, o, şagirdlərinin əksəriyyətinin rəyinə üstünlük verər, rəylər bərabər olduqda isə, özü qərar qəbul edərdi. Heç vaxt onun məşğələləri, hətta onlar uzun müddət davam etsə də belə, tələbələrini usandırmazdı, çünki dərsində iştirak edənlərin hər biri keçilən mövzulardan məmnun qalardılar. Allah, bizə və bütün iman sahiblərinə öz vaxtımızı ən yaxşı istifadə etməkdə və puç olmayan xeyirxah əməllər ehtiyatı qazanmaqda yar olsun!

Onun dərin bilikləri haqqında

Şeyx İslam hüququnun əsasları və hökmlərinə hərtərəfli bələd idi. Öz müəllimlərinin getdiyi yolu davam etdirərək, o, gəncliyində Hənbəli fiqhi təliminin tərəfdarı idi və bu dini məktəbin bir-neçə aliminin əsərlərini əzbərləmişdi. Elə o vaxt İslam fiqhinə həsr etdiyi bir əsər və rəcəz ölçüsündə, təxminən 400 beytdən ibarət şer yazmışdı. O, həmin əsərinə qısa şərh tərtib etmiş, amma sonralar onu nəşr etdirməmişdi, çünki o əsər onun əvvəlki baxışlarını əks etdirirdi.

O, üzün müddət İbn Teymiyyənin və onun şagirdi İbn əl-Qeyyimin və həmçinin çoxsaylı digər müəlliflərin əsərlərini öyrənmişdi. Tövhid sahəsində, Quran təfsirində, şəriət hüququnda və digər faydalı elm sahələrində dərin biliklər əldə edərək, o, ancaq Hənbəli təlimi baxışlarına istinad etməyi tərk etdi və ancaq müqəddəs mətnlərə əsaslanan rəyləri üstün tutdu. Buna baxmayaraq, o, bir sıra ifrata mübtəla olan şəxslərdən fərqli olaraq, ənənəvi fiqh məktəblərinin tərəfdarlarına heç vaxt həqarətlə yanaşmazdı. Allah bizə də həmişə doğru yol tutmaqda kömək olsun!

O, Quranın təfsir edilməsi sahəsində böyük yüksəkliklərə nail oldu və bir sıra müxtəlif təfsirləri öyrəndi, bu ecazkar elmi mənimsəyərək, Quranın bir-neçə cilddən ibarət gözəl şərhini yazdı. Bu əsər xüsusi hazırlıq görülmədən yazılmışdır, çünki müəllifin nəinki daha geniş və təfərrüatlı şərh yazmaq üçün və hətta başqa əsərlər yaratmaq üçün də kifayət qədər vaxtı yox idi. O, çox vaxt ayələri birbaşa dərsdə hazırlıqsız təfsir edir və şagirdlərinə Quran ayələrinin mənasını və faydasını açıqlayırdı. O, ayələrin əsil mənalarını dərk etməyə, onların əsasında çoxlu faydalı nəticələr çıxarmağa nail olmuşdu və məhz buna görə onun dinləyiciləri heç vaxt müəllimlərinin susmasını istəmirdilər, çünki onun nitqi valehedici, dəlilləri və nəql etmə üsulu isə inandırıcıydı. Onun mühazirələrində iştirak edən və ya onunla birlikdə şəriət məsələlərini müzakirə edənlər onun hərtərəfli dərin biliklərinin şahidi olurdular. Eyni fikri onun əsərləri və fitvaları ilə tanış olan hər bir şəxs haqqında demək olar.

Müəllifin əsərləri

1. “Mərhəmətli və Rəhmli olandan asanlaşdırma” Müqəddəs Quranın təfsiri. Bu kitab üzərində iş 1344 h. ilində bitirilmişdir.

2. “Hənbəli məktəbinin istifadə etdiyi bütün kitablarını tamamlayan şəriət hüququnun təfsiri”. Bu əsər nəşr olunmamışdır.

3. “Ən qısa və yüngül yolla şəriət hüququnu öyrənən ağıllı və sağlam düşüncəli insanlar üçün təlimat”. Suallar və cavablar formasında tərtib edilmiş bu kitab “Mətbəət ət-tərəqqi” nəşriyyatı tərəfindən 1365-ci hicri ilində Dəməşqdə müəllifin vəsaiti hesabına nəşr edilmişdir və pulsuz paylanmışdır.

4. “İslamın üstünlüklərinin qısa izahlı incisi”. Bu kitab “Mətbəət Ənsar əs-Sünnə” nəşriyyatında 1366-ci h. ilində çap edilmişdir.

5. “Dövrə uyğun gələn faydalı xütbələr”. Şeyx öz şəhərində xütbə demək haqqına malik olduqdan sonra, o, hər cümə və bayram günlərində öz zamanına uyğun olan və insanların başa düşməsinə ehtiyac duyduqları mühüm məsələlərə aid xütbələrlə çıxış etməyə çalışırdı. Sonralar o, bu xütbələri toplayaraq öz vəsaiti hesabına əvvəlki kitabla birlikdə “Mətbəət Ənsar əs-Sünnə” nəşriyyatında çap etdirmiş və pulsuz paylamışdır.

6. “Quranın təfsirinin gözəl prinsipləri”. Bu kitab da “Mətbəət Ənsar əs-Sünnə” nəşriyyatında 1366-cı h. ilində nəşr olunmuş və pulsuz paylanmışdır.

7. “Dinin, onun daşıyıcılarının və ardıcıllarının əl-Kuseyminin iftiralarından qorunması”. Bu kitab “Dar əl-Kutub əl-Ərəbiyyə” nəşriyyatında Hicazda məşhur olan şeyx Muhəmməd Əfəndi Huseyfanın ianəsi hesabına 1366-cı h. ilində nəşr edilmişdir.

8. “Açıq və aydın həqiqət və ya peyğəmbərlərin və elçilərin tövhidinin təfsiri”.

9. “İnandırıcı və qənaətbəxş izah”. Bu kitab şeyx İbn əl-Qeyyimin “ən-Nuniyyə” adlı qəsidəsinə yazılmış şərhdir.

10. “Müsəlmanlar arasında qarşılıqlı köməyin zəruriyyəti və dini mübarizə məsələsi”. Son üç kitab Qahirədə “əl-Mətbəə əs-Sələfiyyə” nəşriyyatında müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunmuş və pulsuz paylanmışdır.

11. “Tövhidin məqsədləri haqqında sağlam söz”. Bu kitab Misirdə “Mətbəət əl-İmam” nəşriyyatında şeyx Əbdülmöhsün Əbu Battının ianəsi hesabına 1367-ci h. ilində nəşr olunmuş.

12. “İslam hüququ prinsiplərinin qısa izahı”. Nəşr olunmamışdır.

13. “Quranın təfsirinin mahiyyəti haqqında Bəsirətlidən yüngülləşdirmə”. Bu kitab “Mətbəət əl-İmam” nəşriyyatında müəllifin və bir qrup xeyriyyəçinin ianələri hesabına nəşr olunmuş və pulsuz paylanmışdır.

14. “Çiçəklənən bağlar”. Bu kitab ilk dəfə olaraq “Mətbəət əl-İmam” nəşriyyatında çap olunmuşdur.

Şeyxin çoxsaylı yazılı qeydləri və onun Uneyzə və digər vilayətlərin sakinlərinin suallarına verdiyi cavabları qorunub saxlanılmışdır. Bundan başqa, onun əlinə düşmüş müxtəlif kitabların kənarlarında qeydlər vardır. Onun üçün yazmaq heç bir çətinlik törətmirdi və buna görə də onun çoxlu fitvaları və əsərləri böyük topludan ibarətdir. O, məşhur İbn Əbdülqavinin poetik əsərinin üzünü köçürmüş və ona şərh yazmaq niyyətində idi, sonra bunun çətin olacağı qərarına gəldi və onu “əl-İnsaf” kitabı ilə birləşdirdi və onları öz əli ilə köçürmüşdü ki, insanlar asanlıqla oxuya bilsinlər. Bu əsəri xatırlatdığımız şerlərə şərh kimi adlandırmaq olardı, lakin biz bunu onun əsərlərinə aid saymadıq.

Əsərlərini yazarkən şeyxin ən ali məqsədi bilikləri yaymaq və haqqa dəvət etmək idi və buna görə də o, hər cür imkandan istifadə edərək, əsərlərini nəşr etdirməyə çalışırdı. O, bunların vasitəsilə keçici dünyəvi nemətlər əldə etməyə və varlanmağa can atmırdı. O, kitablarını pulsuz paylayır ki, bütün bilik arzu edənlərə faydalı olsun. Qoy Allah İslam və bütün müsəlmanların adından ona savab versin, bizi isə ancaq xeyirxah əməllər işlətməyə yönəltsin!

Şeyxin vəfatı

Öz həyatını bütünlüklə elmə həsr edərək, Əbu Abdullah Əbdürrəhman b. Nasir əs-Səədi 69 yaşında vəfat etdi. Bu, onun doğma şəhərində 1376-cı hicri ilində baş verdi. Allah ona rəhmət etsin!

http://www.blogger.com/post-create.g?blogID=5552247839245604271
http://www.blogger.com/post-create.g?blogID=5552247839245604271

“ƏL- FATİHƏ”
(“QURANI AÇAN”)

SURƏSİNİN ŞƏRHİ

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ

(1) Mərhəmətli, Rəhmli Allahın adı ilə!

Bu o deməkdir ki, mən Allahın adı ilə başlayıram. Bu söz birləşməsinin lüğəti təhlilindən aydın olur ki, burada Uca Rəbbin bütün gözəl adları nəzərdə tutulur.

Allah – bu adlardan biridir və “O, İlahiləşdirilən, İbadət Edilən, Tək, Öz ilahi – kamil və nöqsansız sifətlərinə görə ibadətə layiq olan Rəbdir”.

Gözəl Mərhəmətli və Rəhmli adları Onun böyük rəhmdilliyinin dəlilləridir ki, hər şeyi və hər varlığı əhatə edir. Allahın təqva sahibi olan və Onun peyğəmbərlərinin və elçilərinin yolu ilə gedən qulları tam mənada Allahın rəhmi ilə mükafatlandırılacaqlar. Bütün digər məxluqlar isə Allahın mərhəmətinin ancaq bir qismini alacaqlar.

Nəzərə almaq lazımdır ki, sələflərdən olan bütün din alimləri Allaha və Onun ilahi sifətlərinə iman gətirməyin zəruri olması haqqında yekdil idilər. Allah – Mərhəmətli və Rəhmlidir, yəni, qullarında təcəssüm edən rəhm sahibidir. Bütün nemətlər və savablar Onun mərhəməti və rəhminin saysız-hesabsız təzahürlərindən biridir. Eyni tərifi Allahın qalan adları haqqında da demək olar. O hər şeyi biləndir, yəni, bütün məxluqat haqqında biliyə malikdir. O hər şeyə qadirdir, yəni, qüdrət sahibidir və bütün məxluqat üzərində hökmrandır.

ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ

(2) “Həmd (şükür və tərif) olsun Allaha (və ya həmd məxsusdur Allaha) – aləmlərin Rəbbinə!”

Bu, Allahın, kamil sifətlərinə və əməllərinə görə tərifləndiyi sözlərdir. O, bunları ya Öz mərhəməti, ya da ədaləti üzrə həyata keçirir. Həmd bütünlüklə Ona məxsusdur və O, bu tərifə tam layiqdir. O, təklikdə bütün aləmlərə hökmranlıq edir. Allahdan başqa bütün varlıqlar bu aləmlərə aiddir. O, Kainatı yaratmış, onun sakinlərini yaşamaq üçün vacib olan vasitələrlə təmin etmiş və onları geniş səxavəti ilə himayəsinə götürmüşdür. Onun himayəsindən məhrum olanlar yaşaya bilməzlər. Məxluqlarına iltifat etdiyi bütün nemətlər Uca Allahın hədiyyəsidir.

Uca Allahın hökmranlığı iki formamdadır: ümumi və xüsusi. Ümumi hökmranlıq – Onun məxluqları yaratmasında, onlara ruzi verməsində və doğru yol göstərməsində təzahür edir və buna müvafiq olaraq onlar bu dünyada öz yaşayışını qururlar. Xüsusi hökmranlıq isə, Allahın Öz sevimli qullarını dindarlıq ruhunda tərbiyə etməsində, iman gətirib, imanlarını təkmilləşdirmələrində onlara kömək etməkdə, onları doğru yoldan azdıra və Ondan uzaqlaşdıra bilən hər şeydən qorumaqda özünü göstərir. Bu hökmranlığın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, Allah Öz qullarına hər hansı xeyirxahlığa doğru yolu asanlaşdırır və onları hər cür şərdən saxlayır. Ola bilsin ki, məhz buna görə, peyğəmbərlər çox vaxt öz dualarında Allahı özlərinin Rəbbi adlandırırdılar. Əslində, bu insanların məqsədi Allahın yalnız xüsusi hökmranlığı ilə bağlı idi.

Bu ayədə Uca Allah Özünü Aləmlərin Rəbbi adlandırır və bununla da vurğulayır ki, O tək yaradır, idarə edir və nemət verir. O zəngindir və Öz yaratdıqlarına ehtiyacı yoxdur. Əksinə, bütün yaradılmışlar Ona möhtacdır və hərtərəfli Ondan asılıdırlar.

ﭛ ﭜ ﭝ

(3) “Mərhəmətli və Rəhmli Olana,

ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ

(4) Haqq-hesab (Qiyamət) gününün Sahibinə!”

Hökmdar – səltənəti və hakimiyyəti Olandır və buna uyğun olaraq hökm verməyə və qadağalar qoymağa, mükafatlandırmağa və cəzalandırmağa, Öz tabeliyində olanları hökmü altında saxlamağa tam haqqı vardır. Əsil hakimiyyətin kimə mənsub olması xeyir və şərin əvəzinin veriləcəyi Gün aydın olacaqdır. Bu – Qiyamət gününün vəsflərindən biridir. Həmin gün insanlar öz xeyirli və bəd əməllərinin əvəzini alacaqlar. Məhz həmən gün Allahın yaratdığı məxluqlar Allahın hakimiyyətinin möhkəmliyini, Onun ədalətinin və müdrikliyinin kamilliyini aydın görəcəklər. Onlar əvvəllər olduqları hər şeyi itirəcəklər. Hökmdarlar və onların təbəələri, kölələr və azad insanlar – hamısı Rəbbin qarşısında bərabər, Onun əzəmətinə itaətkar və Onun qüdrəti önündə müti olacaqlar. Onlar Onun hökmünü gözləyəcək, Onun əcrini arzulayacaq və Onun intiqam alacağından dəhşətə gələcəklər. Bax buna görə Allah Özünü xeyir və şərin əvəzinin veriləcəyi Haqq-hesab gününün sahibi adlandırmışdır, halbuki Onun hakimiyyəti bütün zamanları əhatə edir.

ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ

(5) Biz yalnız Sənə ibadət edirik və yalnız Səndən kömək diləyirik”.

Bu o deməkdir ki, biz təkcə Sənə ibadət edir və təkcə Səndən yardım istəyirik. Ərəb dilinin qrammatikasına uyğun olaraq, əvəzlik felin qarşısında durarsa, hərəkət, heç bir başqasına deyil, məhz ancaq xatırlanan şəxsə aid edilir. Buna görə şərh etdiyimiz ayə aşağıdakı mənanı daşıyır: biz Sənə ibadət edirik və başqa heç kimə ibadət etmirik, kömək üçün Sənə dua edirik və başqa heç kimə kömək üçün dua etmirik.

İbadət, kömək üçün duadan əvvəl yad edilmişdir və bu ifadə xüsusinin ümumiyə daxil edilməsinin nümunəsidir, çünki sadalanarkən ümumi olanı xüsusidən əvvəl qeyd etmək qəbul olunmuşdur. Bununla yanaşı sözlərin bu qaydada ardıcıllığı göstərir ki, Uca Allahın haqqı Onun qullarının haqqından üstündür.

İbadət – həm qəlbən və həm də bədənlə yerinə yetirilən və Allahın sevdiyi və bəyəndiyi bütün sözləri və əməlləri əhatə edən anlayışdır. Yardım haqqında dua – Uca Allaha, xeyir verməsi və şərdən qoruması üçün, yalvarışla yönəldilən və mütləq gerçəkləşəcəyinə inam bəslənilən müraciətdir.

Məhz ibadət və kömək haqqında dua əbədi xoşbəxtlik əldə etməyin və hər cür bəladan xilas olmağın həqiqi vasitəsidir. Bundan özgə bir qurtuluş yolu yoxdur. Bax elə buna görə də çox vacibdir bilək ki, ibadət ancaq Allah üçün Onun Elçisinin (s. ə. s) Sünnəsinə tam uyğun olaraq yerinə yetirildikdə öz əsil mənasını kəsb edir. Bu iki şərti yerinə yetirmədikdə heç bir ibadətin mənası olmaz.

Kömək haqqında duanın ibadət formalarından biri olmasına baxmayaraq Uca Allah onun barəsində ayrıca qeyd etmişdir. Çünki hər hansı mərasimi yerinə yetirəndə Allahın qulu öz Rəbbinin köməyinə möhtac olur. Onun yardımı olmadan insan heç vaxt Allahın hökmlərini qüsursuz icra edə və günahlardan çəkinə bilməz.

ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ

(6) “Bizi doğru (düz) yola yönəlt!”

Bu: bizə doğru yol göstər, ona yönəlt və o yolla getmək üçün kömək et, deməkdir. Bu aydın yol Allaha doğru aparır və Cənnətdə sona çatır. Bu yolu keçmək isə, haqqı dərk edənə və əməllərində onu rəhbər tutana müyəssər olacaqdır.

Bu, həm də o deməkdir ki: bizi doğru yola yönəlt və bizi o yolla apar. Birinci, İslama tərəf döndərilməyi və bütün başqa dinlərdən əl çəkməyi, ikinci isə, dini qanunları öyrənməyi və onları təcrübədə həyata keçirməyi nəzərdə tutur. Bu dua, İslamda ən faydalı, dərin və hərtərəfli dualardan biridir. Allah insanlara namazın hər rükətində bu sözlərlə Ona dua etməyi buyurmuşdur. Çünki hər bir insan Allahın köməyinə möhtacdır.

ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ

(7) “Nemət verdiyin kəslərin yoluna! Qəzəbə düçar olmuşların və (haqdan) azmışların (yoluna) yox.!

Düz yol – Uca Allahın nemət bəxş etdiyi peyğəmbərlərin, doğru danışan möminlərin, şəhidlərin və təqvalıların yoludur. Bu, həqiqəti bildikdən sonra ondan üz çevirmişlərin və buna görə Onun qəzəbinə düçar olmuşların yolu deyildir. Məhz bu qismət yəhudilərə və onlara oxşayanlara nəsib olmuşdur. Bu, xristianlar və onlara oxşayanlar kimi, öz cahilliyi və səhvləri üzündən haqdan üz çevirərək azmışların da yolu deyildir.

Özünün ifadə və üslub yığcamlığına baxmayaraq, bu surə özündə, Quranın o biri surələrində olmayan şeyləri ehtiva edir. Onda tövhidin üç tərkib hissəsi əks olunmuşdur. Tək Allahın hökmranlığına iman “aləmlərin Rəbbi” sözləri ilə ifadə edilmişdir. Ancaq Allahın ibadətə layiq olmasına iman, “Allah” adının özündə və “Təkcə Sənə ibadət edirik və təkcə Səndən yardım diləyirik” sözləri ilə bildirilir. Təkcə Allahın gözəl adların və kamil sifətlərin sahibi olmasına iman gətirilməsi “Əlhəmdulillah” (Allaha həmd olsun) sözlərindən irəli gəlir ki, bu barədə öncə bəhs etmişdik. Tövhidin bu tərkib hissəsi Uca Allahın Özünün təsvir etdiyi və Muhəmməd Peyğəmbərin (s. ə. s) Onu təsvir etdiyi bütün ad və sifətlərinə iman gətirməyi nəzərdə tutur. Eyni zamanda, Allahın sifətlərinin həqiqi mənasını dəyişmək və onları məxluqların sifətlərinə oxşatmaq yolverilməzdir.

Bu surədə Muhəmmədin (s. ə. s) peyğəmbərliyinin gerçəkliyinin dəlilləri vardır. Onlar “Bizi doğru yola yönəlt” sözlərində öz əksini tapmışdır. Həqiqətən, Peyğəmbərin (s. ə. s) şəriəti olmasaydı, bu mümkün olmazdı.

“Haqq-hesab (din) gününün sahibi” ifadəsində, insanların etdikləri əməllərə görə əvəzini hökmən alacaqlarına göstəriş vardır. Bu əvəz ədalətlə veriləcəkdir, çünki “din” (“əvəz”) sözü məhz ədalətli qarşılıq verilməsini nəzərdə tutur.

Surə həmçinin qədərilərin və cəbbarilərin yanlış görüşlərini ifşa etməklə, insanların seçim haqqı olmasına baxmayaraq, mövcud olan hər şeyin Allahın qədərinə müvafiq baş verdiyini təsdiq edir. Bundan başqa surədə bütün bidət və zəlalət tərəfdarlarının nəzəriyyələri təkzib edilir, çünki “Bizi doğru yola yönəlt” sözləri müsəlmanları haqqı dərk etməyə və onları öz əməllərini lazımi qaydada yerinə yetirməyə yönəldir. Bidət, dində yenilikçilik və zəlalət tərəfdarlarının hər biri isə, hökmən düz yoldan üz çevirirlər.

Bununla yanaşı, bu surədə Uca Allaha səmimiyyətlə qulluq etməyə və kömək üçün yalnız Ona dua etməyə çağırış vardır. “Təkcə Sənə ibadət edirik və təkcə Səndən yardım diləyirik” ayəsinin mənası da bundadır. Həmd yalnız aləmlərin Rəbbi Allaha məxsusdur!

Birinci hissə

Ardını oxumaq üçün bu ünvanı tıklayıb növbəti bloqa keç:

http://dsx-oder.blogspot.com/

LƏNKƏRAN

суббота, января 29, 2011

Əbdür-Rəhman əs-Səədi. Quran Təfsiri

Комментариев нет:

Архив блога Lenkoran

Обо мне